Η προσέγγιση αναπτύχθηκε από τον Aaron T. Beck, στις αρχές του 1960.
Είναι μια δομημένη, βραχεία και προσανατολισμένη στο παρόν ψυχοθεραπεία, η οποία εστιάζει στον δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του ατόμου. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση το άτομο δυσλειτουργεί, διότι ο τρόπος που ερμηνεύει τόσο την εσωτερική του όσο και την εξωτερική του πραγματικότητα (αυτή που τον περιβάλλει) είναι δυσλειτουργικός.
Το γνωστικό μοντέλο (όπως σκέφτομαι – έτσι νιώθω και έτσι συμπεριφέρομαι) προτείνει, ότι οι διαστρεβλωμένες ή δυσλειτουργικές σκέψεις είναι κοινές σε όλα τα ψυχολογικά προβλήματα.
Χαρακτηριστικά αυτής της ψυχοθεραπείας:
- Βασίζεται στο διαρκές, εξελισσόμενο τρόπο κατανόησης του θεραπευόμενου και των προβλημάτων του.
- Δίνει έμφαση στην συνεργασία και την ενεργό συμμετοχή και των δύο: θεραπευτή και θεραπευόμενου. Για τον λόγο αυτό δίνονται ασκήσεις σε κάθε συνεδρία αφού φροντίζει ο θεραπευτής να είναι ξεκάθαρος ο στόχος υλοποίησης της κάθε μίας και τα οφέλη που θα προκύψουν από αυτή στην πρόοδο της θεραπείας..
- Είναι προσανατολισμένη σε ΣΤΟΧΟΥΣ και επικεντρώνεται σε προβλήματα.
- Ο θεραπευτής είναι σύμμαχος (και όχι γονέας ή κηδεμόνας). Η σχέση μαζί του έχει συναισθηματική κατανόηση, φροντίδα, ενδιαφέρον, ζεστασιά, ακρόαση, ανατροφοδότηση, ισότητα, σεβασμό.
- Στη γνωστική θεραπεία, γίνεται αποεκπαίδευση (=το άτομο ξεμαθαίνει, δυσλειτουργικούς τρόπους σκέψεις και συμπεριφοράς) και συγχρόνως επανεκπαίδευση (=το άτομο μαθαίνει να ΕΠΑΝΑΞΙΟΛΟΓΕΙ τις πεποιθήσεις του, να τις διερευνά για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία τους)
- Δίνεται έμφαση στην πρόληψη των υποτροπών.
- Επιδιώκεται η αυτονομία του θεραπευόμενου.
- Η γνωσιακή θεραπεία είναι χρονικά περιορισμένη και αφορά ένα συγκεκριμένο αριθμό συνεδριών. Μαζί με τον θεραπευόμενο, προσδιορίζονται οι στόχοι της θεραπείας, ο «τελικός προορισμός» για να αξιολογηθεί με αυτό τον τρόπο και η επιτυχία της συνεργασίας.
- Η γνωσιακή θεραπεία αγαπά την Μαιευτική ή Σωκρατική μέθοδο: μια διαδικασία καθοδηγούμενης ανακάλυψης του θεραπευτή για το θεραπευόμενο.
- Εστιάζει στο παρόν, εκπαιδεύοντας τον θεραπευόμενο να αναλαμβάνει την ευθύνη του στο τώρα, δίχως διαρκείς αναμοχλεύσεις της παιδικής ηλικίας του. Ετσι τελικά το άτομο εξελίσσεται και προχωρά στην ενηλικιότητα.